«بیاضه» دهکده‌ای تاریخی و کهن با قلعه‌ای قدیمی و نخلستان‌های بلند که در دل کویر ایران فراموش شده است.

به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، در میان گذر از شهر تاریخی اصفهان و در 53 کیلومتری جنوب شرقی خور و بیابانک، در بخش نایین جایی پشت کوهای در هم تنیده و مسیر طولانی، جایی که ساعت‌ها جز بیابان هیچ خبری از آبادی نیست، راه طولانی هر لحظه اشتیاق را برای دیدن یک سبزه، یک پیرمرد و یک کودک روستایی لپ قرمزی بیشتر می‌کند.

اسمش روستای بیاضه است. تاریخی‌ترین و کهن‌ترین دهکده شهرستان خوروبیابانک، در مرکز دشت کویر ایران، جایی شبیه یک جزیره، یک نقطه به جامانده از نقشه ایران با آسمانی سراسر آبی قرار دارد.

جایی حدودا در مرکز ثقل ایران و محل اتصال سه استان خراسان جنوبی، اصفهان و یزد از دور دست‌های بی‌آب و علف، نخل‌های سبز قد کشیده، خود را نشان چشمان رهگذران خسته از راه می‌دهد و در یک لحظه تو را مبهوت در قالب رویاهای خیالی خود می‌کند.

بیاضه جایی در وسط نقشه ایران، در کویر لوط، پر از قاب عکس‌های به یاد مانده از یک آلبوم قدیمی به قدمت چند هزار ساله، با آسمانی که همه جای آن یک رنگ است، با یک اثر به جا مانده از روزگاری که هنوز اثر هیاهوی مردمان آن زمان را در دل نخلستان‌های خرما در گرمای سوزان کویر می‌توان شنید.

غروب خورشید از پشت نخلستان‌های «بیاضه» ناگهان نگاهت را همانند خطی ممتد به یک مامن امن فرا می‌خواند و تو را یک جا میخکوب در تفکر اثری به جای مانده از گذشتگان و نیاکان خود می‌کند. اینجا قلعه‌ای است در دل کویر سوزان، درست در 10 فرسنگی جنوب شرقی خور و بیابانک، جایی که شاید به جرأت بتوان گفت، بر لبه دوزخ ایران است و همین امر سبب شده که کمتر کسی به آنجا سفر کرده یا حتی اسمش را شنیده باشد.

در «بیاضه» گویی زمان مدت‌هاست که متوقف مانده است؛ این را می‌شود از خرابه‌ها و ویرانه‌های به جای مانده خالی از سکنه این روستا دریافت.

وقتی از قلعه سخن می‌گویم، در ذهنتان تصویری از اتاق خشت و گلی تصور نکنید، دژی است بزرگ که محوطه‌ای عظیم را به خود اختصاص داده است؛ این طور بگویم، کوهی از خشت و گل.

* قلعه‌ای زیر تیغ آفتاب در قلب تاریخی کویر

2500 سال قدمت از ایران باستان تا به امروز محکم و استوار ایستاده است، با اینکه خشت و گلی است، اما قلعه‌ای با بدنه مقاوم و عظیم، خشت برخشت نهاده‌اند پدرانم تا ثابت کنند که بشر می‌تواند با خشونت طبیعت به تفاهم برسد.

این قلعه در دل روستایی است کم جمعیت، غیر از دو مغازه و یک نانوایی و چند پیرمرد که دور هم نشسته‌اند در وهله اول چیزی نمی‌بینید، شاید اگر چشمه قناتی که در زمستان و تابستان جاری است نبود، مسلماً آن چند نفر هم مهاجرت کرده بودند، اما در این ده کوچک چیزی هست که آدم را در کویر سوزان به درنگ وا می‌دارد.

باشندگان این سرزمین مردان و زنانی بوده‌اند که در مقابل مشکلات بنیادین زیست محیطی استقامت کرده‌اند و تو این نکته را در کنار دیوار بلند قلعه حس خواهی کرد و به بلندای روح آنان پی خواهی برد.

* وقتی صبر قرین اراده پولادین انسان شود، ماندگار می‌شود

در زیر تیغ آفتاب کویر، پنج طبقه ارتفاع چنین زیبا و مدور ساختن و خندقی به طول و عرض شش متر در دوازده متر در اطراف آن حفر کردن، کار مردانی است که صبر قرین روحشان و اراده پولادین محرم دلشان است و هنرمندانه از کم‌ترین امکانات موجود بیشترین بهره را برده‌اند.

اگر در سایه درخت بید زیبای کنار قلعه، لحظه‌ای بیاسایی شاید صدای آرام و گوش نواز آب را که روزی نارنج قلعه را دور می‌زده بشنوی و یا صدای شیهه اسب سربازان نایب حسین کاشی را دریابی در حالی که پس از چهار ماه محاصره قلعه، بدون کم‌ترین توفیق در تاراج اموال مردم، روستای بیاضه را ترک می‌کند و یا شاید ببینی که مردم چگونه با حمله دزدان، هراسان به قلعه پناه می‌برند و پس از رفتن آنها چگونه صدای ناله زنجیر و چرخ دنده می‌آید که درب قلعه را آرام بر روی خندق می‌اندازد و پلی می‌سازد تا مردم شادمان از قلعه بیرون آیند.

اکنون در این روستا خبری از خندق بزرگ نیست، گویا بخشی از خندقی که دور قلعه بوده، در سال 1367 توسط افراد ناآگاه برای احداث جاده پر شده و باروهای بلند آن خراب و برج‌های بزرگ آن کم کم رو به نابودی رفته است، اما جای شکرش باقی است که هنوز قلعه پا برجا مانده است.

* دژی که تاریخ در آن از حرکت باز ایستاده است!

پیرمردی 80 ساله بازمانده‌ای از کوچه‌های تو در توی نارنج قلعه بیاضه لحظاتی ما را همسفر کوچه پس کوچه‌های زادگاهش می‌کند و با حرارتی تمام از شوق بازگویی وقایع روزگار مردمان آن زمان، با یک قداست خاص گویی که انگار کتابچه قدیمی خاطراتش را ورق می‌زند، درب آهنی تکه پاره و پوسیده قلعه را به رویمان باز می‌کند.

و ما همچون مسافر زمان، لحظاتی را دور از برج و باروهای مدرنیته‌های شهری، فقط و فقط با خیال خود قعر در قصه زندگی گذشته‌ای دور دست شدیم، در قلعه را باز می‌کند، قلعه‌ای تاریک اما خاطر جمع از گزند همه حوادث، اتاق‌های کوچک تو در تو با کوزه‌های بزرگ، راهروهای تنگ و پله‌های خشت و گلی و اثری ناچیز از چشمه آبی که از وسط ده می‌گذرد و بعد از عبور از پشت قلعه برای آبیاری زمین‌های کشاورزی که به ده ختم می‌شود.

از گذشته‌ها می‌گوید! از حرف‌هایی که سینه به سینه از زندگی مردمان قلعه، نسل به نسل گشته است، از قدمت ساخت این قلعه‌ باستانی که برخوردار از سبک معماری ساسانی است و قرن‌ها به عنوان دژ مستحکم و تسخیر‌ناپذیر کویر مرکزی ایران کارکردهای گوناگون دفاعی و مسکونی داشته است.

گویا زادگاهش در یکی از همین اتاقک‌های کوچک قلعه بوده است، با ذوق فراوان نشانمان می‌دهد، خط خنده روی صورت و برق نگاه مخفی شده از پشت پلک‌های افتاده و چروک‌های پیشانیش نشان از تداعی خاطراتی خوش از آن روزگارانش دارد، با لحنی تأسف انگیز می‌گوید که تا همین 30 سال پیش مردم در این قلعه زندگی و در طبقات مختلف به عنوان محل نگهداری اموال و انبار غله روستاییان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

«شاید دلیل معروفیت این قلعه خارج از بحث قدمت و بزرگی، فتح نشدن توسط راهزنان معروف است» این جمله‌ای است که پیرمرد روستایی که اکنون متولی و کلیددار این قلعه تاریخی است، بیان می‌کند.

وی چنین روایت می‌کند؛ که اواخر دوران احمدشاه که آشوب و ناامنی همه جا را فرا می‌گیرد، مردم روستا برای دفاع، به خانه اجدادی خود « قلعه» پناه می‌برند.

تاخت و تازهای راهزنان سبب شد که مردم برای نجات خود ماه‌ها را در این قلعه سپری کنند. دزدان به غارت روستاها می‌پرداختند و از این روستا هم چشم پوشی نمی‌کردند.

آن طور که پیرمرد می‌گوید،طبق مستندات از سال 1327 ه.ق مردم به مدت دو سال در برابر قشون نایب حسین کاشی درون قلعه ایستادگی کردند و با استفاده از موقعیت قلعه توانستند در این مدت طولانی مقاومت کنند.

وی با خوشحالی تمام به ما می‌گوید،در تمام دوران ناامنی راهزنان نتوانستند این قلعه را به تسخیر خود درآورند و همین مسئله سبب شد که مردم و قلعه باستانی در اذهان مردم منطقه باقی بماند.

* قلعه بیاضه فراموش شده تاریخ در حال ویرانی است!

با کمی قدم زدن در پس کوچه‌های نارنج قلعه بیاضه، چیزی جز ویرانه‌ای نمی‌بینی، گویی این بنای تاریخی هنوز به چشم متولیان امر میراث فرهنگی ما نیامده است، انگار به باور اینکه این اثر یک اثر بی‌همتا در خور و بیابانک است، نرسیده‌اند.

حتی در این روستای تاریخی که قدمتی از ایستادگی مردمان در دل کویری دارد، اثری از ثبت آثار و نیز تابلویی که بیانگر رد پای حفظ میراث فرهنگی باشد، نیست، گویا حمایت نکردن سازمان میراث فرهنگی از این گنجینه باستانی سبب شده که این اثر آهسته آهسته رو به نابودی و به تلی از خاک مبدل شود.

پیرمرد کلیددار نارنج قلعه می‌گوید، بخشی از راه رفت به پشت بام این اثر تاریخی را فردی با هزینه شخصی که دوست دار میراث فرهنگی بوده است تقبل و 30 میلیون تومان هزینه کرده است، اما امید است با فعال شدن بحث گردشگری طبیعی در کشور، بیاضه و مردمان فراموش شده‌اش نیز از توجهی که شایسته‌ی آن هستند، برخوردار شوند.

هر چند که این عمارت ارزشمند، دچار فراموشی تاریخ گشته و در حال ویرانی است، اما بدون شک بازسازی و مرمت این اثر باستانی و یادگار دوره ساسانی می‌تواند گامی مثبت در جهت حفظ آثار قدما و حرکتی مثبت برای جذب جهانگرد به شمار رود.

* «یه‌تا» ارگ روشن در دل کویر که برای خستگان راه سو سو می‌کند

وجود ارگ قدیمی و ساباط‌ها، پایاب‌های سرپوشیده، قنات‌ها، حسینیه و مسجد جامع قدیمی و امامزاده واقع در روستا و نخلستان‌های انبوه در آن توجه گردشگران داخلی و خارجی را جلب کرده و چند سالی است که سفر به این روستای کویری از سوی گروه‌های گردشگری و تحقیقاتی افزایش یافته است.

این روستا همچون نگینی در دل کویر علاوه بر جذب گردشگران به آثار تاریخی، دارای هتلی زیبا به نام« یه‌تا» است که همچون نقطه‌ای روشن در دل کویر درست در مرز پایانی روستای بیاضه خیال هر گردشگری را برای تماشای یک شب پر ستاره در کویر نوید می‌دهد.

«در گذشته‌های نه چندان دور مزرعه‌ای زیبا با 200 نخل خرما و قنات که آب روان آن به دشت مزرعه می‌رفت،چشم اندازی زیبا به این نقطه پایان روستای بیاضه داده بود اما پس از انقلاب و تحولات پس از آن روستا خالی از سکنه و کم کم نخلستان‌ها خشک شد و آنجا بود که تصمیم گرفتم به نحوی روستای خود را آباد کنم».

این جمله‌ای است که محمد رجبی سرمایه‌گذار و صاحب هتل روستای بیاضه عنوان می‌کند، درب چوبی، بنای ترمیم شده کاه گلی، 12 اتاق دور تا دور حیات، رستوران سنتی و نمای از کوزه و مشک قدیمی همراه نورپردازی رنگی حال و هوای یک شب زمستانی را در این کویر برهوت به یک شب پر ستاره و به یاد ماندنی تبدیل می‌کند.

* لوکیشن بی‌نظیر از نخلستان‌های خرما، یادآور صحنه‌های فیلم‌های بکر تاریخی

کمی آن طرف‌تر از قلعه بیاضه با چشم‌اندازی مشرف، با دشتی وسیع از نخلستان‌های خرما و باغات سیفی جات، گاهی تنها، گاهی دسته جمعی، اما همه رو آسمان آبی، در خلوت و سکوت با غروبی زیبا و نه چندان غم انگیز با اشعه‌های تابنده خورشید که از لابه لای برگ‌های پهن نخلستان جایی برای نفوذ به زمین پیدا می‌کند و خطی صاف از لایه‌ای نازک از نمک جایی بین مرز زمین و آسمان تو را در این کویر بی‌انتها نمک گیر خود می‌کند.

رجبی می‌گوید: «اینجا منطقه‌ای خشک است و کار کشاورزی چندان جواب نمی‌دهد، اما پتانسیل بسیار بالایی برای جذب گردشگری کویری دارد، که کمبود امکانات سبب شده است گردشگران به صورت پشت سر هم به اینجا نیایند و فقط کسانی که به خور و بیابانک آمده و قصد بازدید از قلعه معروف بیاضه را داشته، دو شبی را مهمان هتل کویرشوند».

وی با کمی تأسف از اینکه سرمایه‌گذاری چند صد میلیونی کرده اما هنوز به سود دهی نرسیده است، افزود: همه این برنامه‌ریزی‌ها به سیاست‌های دولت بر می‌گردد، چنان که در شمال کشور روزی 2 هزار خودرو رفت و آمد می‌کنند، در حالی که اینجا پلیس راه گردشگران را بر می‌گرداند.

مدیر هتل کویری «یه‌تا» بیاضه گفت: «از سازمان گردشگری مبلغ 100 میلیون تومان وام گرفته‌ام، که ماهانه 4 میلیون تومان باید پرداخت کنم اما به دلیل ضعف در حمایت جذب گردشگر و نیز تبلیغات مجبور به فروش املاک خود برای پرداخت اقساط وام شده‌ام».

* رد پای هخامنشیان چهره بیاضه را دگرگون می‌کند

گویا چندی پیش گروهی از سازمان ملل برای بازدید از نارنج قلعه به بیاضه سفر می‌کنند که با توجه به سبقه دیرینه این قلعه و نیز راه گذر عبور این روستا از راه ابریشم و آثار موجود پی به رد پایی از دوران هخامنشیان در بیش از 2500 سال پیش می‌برند، که اگر آثار به جای مانده از آن دوران به اثبات برشد چهره روستای عوض می‌شود که البته این امر منوط به بازسازی این قلعه و تخصیص اعتبار از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است.

3 هزار سال قدمت تاریخی در مسیر جاده ابریشم با شب‌های پر ستاره و جاذبه‌های ویژه گردشگری بی نظیر نارنج قلعه،دریاچه نمک و شوره زارهای زیبا،نخلستان خرما و باغ‌های زیبای انار،درخت 800 ساله زیتون و تپه‌های بادی روان تنها بخشی از زیبایی‌های بیکران گوشه‌ای از دل کویر ایران است که می‌تواند با توجه به گرم‌تر شدن هوا و دلچسب بودن هوای کویر اوقاتی خوش را برای گردشگران داخلی و خارجی رقم بزند، اما دیدن این همه زیبایی‌های خداوندی در گوشه فراموش شده این دیار نیازمند نگاهی از جنس حمایت است که این روزها در هیاهوی پر شر و شور شهرنشینان پرمدعا همچنان مغفول مانده است.

گزارش از نفیسه راهداری

منبع: خبرگزاری فارس

*****

مروری بر 5 مطلب اخیر بیاضهدر این وبلاگ
مظهر قنات در کویر*روستای بیاضه
مرمت (قلعه بیاضه) از شاهکارهای معماری پیش از اسلام آغاز شد
خبری دیگر موجود نیست
خبری دیگر موجود نیست
خبری دیگر موجود نیست